چکیده
تحقیقات نشان داده است که کیفیت و محتوای آب، به عنوان یکی از مهمترین اجزای تغذیه طیور بایستی مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین اجرای مکرر برنامه های کنترل، ضدعفونی و پاکسازی امری ضروری به نظر می رسد. اجرای اینگونه برنامه ها مطمعناً در پارامترهای مختلف تولید موثر می‌باشد. آب وظایف متعددی در بدن ایفا می‌کند. اگر پرنده نتواند آب مورد نیاز خود را تأمین کند، غذای کمتری می خورد.از طرفی هر عاملی که بر مصرف خوراک مؤثر باشد، به طور غیرمستقیم بر مصرف آب نیز تأثیر خواهد گذاشت. علاوه بر برآورد مقدار آب مورد نیاز پرنده، باید کیفیت آب آشامیدنی نیز مورد توجه قرار بگیرد.
مقدمه
آب، فراوان ترین و ارزان ترین ماده غذایی است و در عین حال محیطی برای همه فرآیندهای شیمیایی بدن می باشد، به ویژه فرآیندهای هضمی که فقط در حضور آب انجام می شوند. تأمین آب مصرفی با کیفیت در مرغداری یکی از ضروریات تغذیه طیور است و تهیه جیره غذایی خوب، بدون تدارک آب، با مقدار و کیفیت مناسب، موجب بروز مشکلاتی در رشد و تولید پرندگان خواهد شد. هیچ مدرکی دال بر مضر بودن آشامیدن بیش از حد آب بر فیزیولوژی پرنده وجود ندارد و معمولاً طیور به اندازه نیازشان آب می نوشند، اما ایجاد شرایطی که پرنده را به آشامیدن زیاده از حد آب مجبورنماید و با فیزیولوژی بدن او مغایر باشد، موجب پیدایش حالت های مرضی در پرنده خواهد شد.
آب وظایف متعددی در بدن ایفا می‌کند. جانوران آب مورد نیاز خود را از سه منبع تأمین می کنند: آب آشامیدنی، آب موجود در غذا و آب متابولیکی که بر اثر اکسیداسیون مواد آلی هیدروژن دار بوجود می آید. آب به صورت یکی از اشکال ادرار، مدفوع، تبخیر، تعریق و تولید از بدن دفع می گردد. مقدار آب مصرفی، تابع عوامل متعددی می باشد. این عوامل می تواند مقدار خوراک مصرف شده، حرارت و رطوبت محیط، میزان فعالیت پرنده، ماهیت خوراک مصرف شده بخصوص مقدار رطوبت، نمک و پروتئین موجود در خوراک.
معیارهای عمومی کیفیت آب آشامیدنی طیور با بقیه دام ها متفاوت است و معمولاً این محدودیت ها برای پرندگان دامنه کمتری دارند، چرا که طیور نسبت به کیفیت آب مصرفی حساس ترند و مسمومیت ناشی از زیادی برخی مواد موجود در آب و عوارض بهم خوردن تعادل الکترولیت های بدن، در مورد پرندگان، نمود سریع تری در سلامت و تولید پیدا می کند.
اگر پرنده نتواند آب مورد نیاز خود را تأمین کند، غذای کمتری می خورد. در برخی موارد نوسانات رشد پرندگان می تواند نشانه ای از نوسانات مقدار خوراک مصرفی آن ها باشد و این تغییرات نیز به نوبه خود، نشانه ای از زمان هایی هستند که پرنده ها نتوانسته اند به آب کافی دست پیدا کنند.
گرچه با افزایش سن، مقدار آب اخذ شده بالا می رود، اما این مقدار به ازای هر واحد وزن بدن، کاهش می یابد. با بالا رفتن سن طیور، که ذخایر چربی بدن افزایش می یابد، درصد آب بدن کاهش پیدا می کند.
هر عاملی که بر مصرف خوراک مؤثر باشد، به طور غیرمستقیم بر مصرف آب نیز تأثیر خواهد گذاشت. مثلاً مصرف نمک یا یک نهاده خوراکی غنی از سدیم مانند خوراک گلوتن ذرت که نزدیک به یک درصد سدیم دارد، با مصرف منابع کلسیم، فسفر و منگنز سبب افزایش مصرف آب می گردد.
هر چند اینگونه افزایش میزان آب مصرفی مرغداری، ظاهراً مشکل چندانی برای پرنده ایجاد نمی کند، ولی موجب افزایش دفع آب و مرطوب شدن فضولات و بستر و مشکلات متعاقب آن می شود. مصرف خوراک پرندگان در دماهای بالاتر، کاهش پیدا می کند و از طرفی در آب و هوای گرم، آب بیشتری می خورند و در نتیجه، فضولات بیشتری تولید می نمایند.
نتایج پژوهش ها نشان می دهد که در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد، مصرف آب طیور، ۶/۱ برابر (در مورد آبخوری پستانکی) تا ۸/۱ برابر (در مورد آبخوری زنگوله ای) دان مصرفی می باشد.
علاوه بر برآورد مقدار آب مورد نیاز پرنده، باید کیفیت آب آشامیدنی نیز مورد توجه قرار بگیرد. وجود هر نوع آلودگی باکتریایی در آب، علامت راهیابی آب های سطحی به منبع آب است و چنین آب هایی باید با افزودن موادی مثل ضدعفونی کننده های کلردار، عاری از آلودگی می شوند. وجود نیترات و نیتریت در آب هم بیانگر نفوذ کود شیمیایی، فضولات حیوانی یا مدفوع انسان به سیستم آبرسانی می باشد.
عوارض استفاده از آب کم کیفیت در مرغداری ها
اکثر مرغداری ها از آب چاه جهت تأمین آب مصرفی مرغداری استفاده می کنند. اما باید ذکر شود که عمدتاً میزان سختی آب چاه زیاد بوده و این نوع آب حلالیت پایینی دارد. استفاده از آب تصفیه نشده با سختی بالا مشکلات زیادی به بار می آورد که مهمترین آنها عبارتند از:
- گرفتگی و خوردگی لوله ها و مسیر آب رسانی به دلیل رسوبات آهکی
- حل نشدن کامل دارو و یا مکمل ها در آب
- عدم واکسیناسیون صحیح جوجه ها
- افزایش آلودگی میکروبی آب
- عدم دسترسی جوجه ها به آب کافی در اثر رسوب گرفتن نازل ها
- کاهش قدرت هضم کنندگی سیستم گوارش جوجه ها و تأثیر منفی بر رشد آن ها
- افزایش تلفات در اثر مسمومیت غذایی به دلیل حجم بالای مواد معدنی در آب
در مرغداری ها معمولا برای تأمین فشار لازم سیستم آبخوری از مخزن و یا یک تانک بزرگ آب نیز استفاده می شود. در خصوص نگهداری از منبع آب لازم است که مرغدار همیشه منبع آب را تمیز نگه دارد. همچنین لازم است که منبع آب هر چند مدت یکبار به صورت کامل تخلیه و به طور کامل شست شو و تمیز شود. آب مصرفی جوجه ها حداقل باید دو بار در طول سال جهت آزمایش و بررسی کیفیت ارزیابی گردد.
پایش میزان آب مصرفی جوجه ها
آب بعنوان یک ماده حیاتی یکی از مهمترین نیازهای اساسی برای رشد جوجه های گوشتی و یا تخمگذار می باشد. علاوه بر این آب به تنظیم دمای بدن جوجه ها کمک می کند. حجم بسیار بالایی از بدن جوجه ها را آب تشکیل داده است. کمبود آب در جوجه ها مشکلات زیادی از جمله دهیدراته شدن، چسبندگی مقعد، بی حالی و کم اشتهایی به وجود می آورد و باعث افزایش تلفات می شود. آب مورد استفاده باید تمیز، عاری از آلودگی و دارای دمای مناسب باشد.
هر گونه کاهش و یا افزایش آب مصرفی جوجه های گوشتی باید مورد توجه قرار گیرد و برای رفع علت آن نیز اقدام شود. به طور معمول با افزایش سن، میزان آب مصرفی جوجه ها نیز افزایش می‌یاید. اما میزان آب مصرفی جوجه ها با شرایط محیطی و کیفیت تغذیه آنها نیز رابطه مستقیمی دارد. بعنوان مثال در هوای گرم مصرف آب جوجه ها افزایش پیدا می کند. همچنین زمانی که نمک جیره غذایی بیش از حد مطلوب باشد و یا زمانیکه گله درگیر بیماری است، مقدار آب مصرفی آن ها تغییر پیدا می کند. همچنینی جوجه ها حساسیت بالایی نسبت به دمای آب اشامیدنی دارند. در دو هفته اول دمای ۲۵ درجه برای آب مصرفی جوجه ها ایده ال است. پس از آن نیز باید آب آشامیدنی آنها خنک و در حدود ۱۵ درجه سانتی گراد باشد.
مرغ های گوشتی به طور کلی با توجه به شرایط محیط ۱.۶ الی ۲ برابر خوراک مصرفی در طول روز آب مصرف می‌کنند. در شرایط طبیعی هر قطعه نیمچه گوشتی در طول ۲۴ ساعت ۰.۶ لیتر آب مصرف می کند.
تعداد آبخوری با توجه به نوع و ظرفیت مخزن آن تعیین می شود. بعنوان مثال هر یک عدد آبخوری گرد به قطر ۳۳ سانتیمتر برای ۸۰ الی ۱۰۰ قطعه کفایت می کند. یک عدد آبخوری کله قندی ۴ لیتری نیز برای ۱۰۰ قطعه جوجه در نظر گرفته می شود. همچنین هر یک عدد آبخوری نیپل برای ۱۰ الی ۱۵ قطعه جوجه کافی به کار می رود.
عوامل مهم مورد کنترل در آب مرغداری
۱- تعداد کل باکتری ها و باکتری های کلیفرم به ترتیب از ۱۰۰ و ۵۰ عدد در هر ۱۰۰ میلی لیتر آب بیشتر نباشند. آلودگی منابع آب به لاشه مرده پرندگان، موش و مدفوع حیوانات، به سرعت کیفیت آب را پایین می آورد.
۲- غلظت نیترات و نیتریت آب از ۱۰ ppm تجاوز نکند.
۳- بعضی از مواد معدنی روی کیفیت آب اثر دارند. آهن ( ۳۰ میلی گرم در لیتر) و سولفات ( بیشتر از ۳۲ میلی گرم در لیتر) موجب تولید بوی بد و مزه تلخ آب می شوند و مصرف آب را توسط جوجه کاهش می دهند.
برای حفظ عملکرد تولید جوجه ها، نباید غلظت کلسیم، سرب، منیزیم و روی آب به ترتیب از ۲۵۰، ۱۲۵،۰/۲ و ۱/۵ میلی گرم در لیتر بیشتر باشد. کلسیم بیش از ۱۸۰ میلی گرم در لیتر، موجب رسوب در وسایل و تجهیزات به ویژه نازل ها می شود.
۴- سدیم بیش از ۳۲ میلی گرم در لیتر، موجب افزایش مصرف آب و مرطوب شدن بستر می گردد.
نظافت و ضدعفونی مجاری آب
هدف از ضدعفونی مجاری آب، کاهش میزان میکروارگانیسم ها ( باکتریها و ویروسها ) در مجاری آب می‌باشد. ضدعفونی کنندهها در سیستم آبرسانی، تنها میزان میکروبها را کاهش نمی دهد. ضدعفونی سبب می شود که رشد جلبکها، رسوب مواد معدنی و رسوب لجنها به حداقل برسد. بهداشت موفقیت آمیز آب با نظافت موثر خطوط آبخوری آغاز می‌شود. از طرفی تنوع و تغییرپذیری سیستم‌های آبخوری موجب چالش در انتخاب روش پاکسازی می‌شود ولی می‌توان با داشتن اطلاعاتی از کیفیت آب، ابزار صحیح و اندکی تلاش بر آنها فائق آمد. با پیروی از راهنمایی‌های زیر پرندگان شما آب با کیفیت در اختیار خواهند داشت:
گاوم اول: آنالیز آب مصرفی مرغداری را داشته باشید
آب را جهت آزمایش آلودگی میکروبی و مواد معدنی که موجب سختی آن می‌شود آنالیز کنید. کلسیم، منیزیم و منگنز، اگر آب سخت می باشد در نظر گرفتن سختی‌گیر و یا اسید در برنامه پاکسازی خطوط آبخوری مورد نیاز خواهد بود. این ترکیبات رسوب مواد معدنی در خطوط آبخوری و اتصالات آن را کاهش می دهند.
گام دوم: انتخاب پاک کننده بهداشتی برای سیستم آبخوری
یک ماده پاک کننده بهداشتی که بطور موثری قادر به حل کردن و از بین بردن تمامی بیوفیلم یا گل و لای موجود در سیستم آبخوری باشد را انتخاب کنید. از بهترین مواد جهت این منظور محلول‌های تغلیظ شده پراکسدهیدروژن می‌باشد. قبل از استفاده از هر پاک کننده قوی، از کارکرد صحیح مخازن آب مطمئن شوید، زیرا در این صورت فشار هوای ایجاد شده در خطوط آبخوری به راحتی تخلیه می‌شود. قبل از استفاده از پاک‌کننده‌ها جهت جلوگیری از آسیب‌های غیرضروری به سیستم آبخوری با تامین کنندگان تجهیزات مشورت نمائید.
گام سوم:آماده سازی محلول پاک کننده
از قویترین غلظت توصیه شده در بروشور ماده مورد نظر جهت حصول بهترین نتیجه استفاده کنید.
جهت پر کردن و تمیز نمودن ۳۰ متر لوله آبخوری به قطر ۲۰ میلی‌لیتر به ۳۰ تا ۳۸ لیتر آب نیاز می‌باشد. در صورتی‌که سالنی با ۱۵۰ متر طول و دو خط آبخوری داشته باشیم بایستی حداقل ۳۸۰ لیتر محلول پاک‌کننده ساخته شود. خطوط آبخوری به نحوی باید طراحی گردد که قابلیت باز شدن و تخلیه کامل را در زمان پاکسازی داشته باشد.
گام چهارم: شستشوی و تمیز کردن خطوط آبخوری در مرغداری
جهت پاکسازی خطوط آبخوری از مراحل زیر پیروی کنید:
۱- لوله‌های آبخوری را برای تخلیه شدن کامل آب باز نمایید.
۲- مواد پاک‌کننده را وارد لوله‌های آبخوری نمائید.
۳- آب خروجی از لوله‌ها را ببینید تا از وجود مواد پاک کننده در آن نظیر کف مطمئن شوید.
۴- لوله‌های آبخوری را پس از پر شدن از مواد پاک کننده بسته و بگذارید مواد طبق توصیه کارخانه تولید کننده در لوله‌ها باقی بماند (در صورت امکان بیش از ۲۴ ساعت).
۵- بعد از گذشت مدت زمان مشخص مواد پاک کننده را با فشار آب از لوله‌های آبخوری خارج کنید.
۶- پس از تمیز کردن، پاکسازی و تخلیه سیستم، آب تامینی باید تازه شده باشد.
لوله‌های آب از چاه تا سالن‌های مرغداری نیز در بین دو گله باید تمیز و پاکسازی شوند. بهترین حالت عدم تخلیه آب لوله‌های خارج از سالن از طریق لوله‌های داخل سالن می‌باشد. لذا جهت تخلیه لوله‌های آب بیرون، شیلنگ رابط لوله‌های خارج سالن را به تانک ضدعفونی وصل کرده و از طریق این سیستم اقدام به تخلیه آب و پاکسازی لوله‌های آب خارج سالن کنید.
گام پنجم: سیستم آبرسانی مرغداری را تمیز نگهدارید
پس از ضد عفونی، مهم اینست که سیستم آبخوری تمیز نگه داشته شود. یک برنامه روزانه مناسب جهت بهداشت آب تدوین نمائید. برنامه بهداشتی ایده آل جهت خطوط آبخوری می تواند شامل تزریق پاک کننده مناسب و یک اسید می‌باشد.