مقدمه
یک مدیر یا تکنسین پرورش دهنده جوجه‌گوشتی زمانی در پروسه تولید و پرورش خود موفق خواهد بود که شناخت کامل نسبت به پتانسیل رشد پرنده پرورشی و تامین این نیازها توسط امکانات موجود در فارم را داشته باشد و نهایت تلاش خود را در ایجاد تعادل بین این دو مورد به کار بندد. بدون شک امر موفقیت در پرورش موجود زنده حاصل نخواهد شد مگر با مطالعه، تلاش و دلسوزی شبانه روزی که عموماً از مدیران، تکنسین‌ها و پرسنل پرورش دهنده جوجه‌گوشتی انتظار می‌رود.
در زیر به مواردی که یک پرورش دهنده در پروسه تولید باید به آن توجه کند اشاره می‌گردد:
یک پرورش دهنده خوب مطمعناً آشنا به حالت‌های طبیعی پرنده در بهترین شرایط پرورشی می‌باشد، لذا بدون شناخت چنین علائمی‌تشخیص شرایط نامناسب پرورشی و مدیریت پرنده مشکل خواهد بود. از پرورش دهنده انتظار می‌رود در طول کارکرد سالیان متمادی و پروسه تولید در مجموعه‌های پرورشی، روز به روز به اطلاعات علمی و تجربی خود بیافزایند و در بهبود مدیریت پرورش هرچه بهتر، تلاش‌های لازمه را انجام دهند. به طور کلی از پرورش دهنده انتظار می‌رود عملکرد در هر دوره پرورشی جدید به مراتب بهتر از دوره‌های قبلی بوده و خطا یا مشکلات دوره قبلی به هیچ وجه مجدداً در دوره جدید تکرار نگردد.
مواردی که یک تکنیسین در هنگام بررسی وضعیت پرنده پرورشی خود بررسی می‌کند:
یک تکنسین پرورش دهنده باید از حواس پنجگانه خود در بررسی، تغییر و بهبود شرایط محیط پرورشی نهایت استفاده را کند. حواس پنج گانه شامل بینایی، بویایی، چشایی، شنوایی و لامسه می‌باشد. در زیر به مواردی که می‌توان از این حواس در دوره پرورشی استفاده کرد اشاره می‌گردد:
حس بینایی
- مشاهده رکوردها و طرز عملکرد و شرایط کلی جوجه‌ها از قبیل:
- تاج رنگ پریده، چشم‌های کدر و غیر شفاف، ظاهر پرهای غیر شفاف و پرهای افتاده و ژولیده نشان دهنده وضعیت غیر عادی در گله می‌باشد.
- جمع شدن گله، چرت زدن، عدم تحرک گله، آثار زخم و کانی بالیسم، وجود انگل‌های خارجی، مصرف خوراک کم نشانه از وجود مشکل در گله می‌باشد.
- مشاهده گرد و خاک در لانه نشانه بد بودن تهویه و رطوبت کم در سالن می‌باشد.
- مشاهده گرد و خاک در لانه نشانه بد بودن تهویه و رطوبت کم در سالن می‌باشد.
- همچنین وضعیت سرپرستی سالن، چگونگی استفاده از وسایل و تجهیزات، نحوه کار آبخوری‌ها و دآنخوری‌های اتوماتیک و میزان و تعداد آنها، وضعیت ریزش آب از آبخوری، تعداد و نحوه کار تهویه، وضعیت مصرف دان و کیفیت آن از نظر اندازه، رطوبت و کپک زدگی، کیفیت ظاهری بستر از نظر خشک و مرطوب بودن
- در حالت طبیعی مدفوع با منشاء روده ای در طیور دارای رنگ حنایی و یا قهوه ای با رسوب اورات در سطح آن می باشد. مدفوعی که منشاء آن از سکوم باشد دارای رنگ قهوهای تیره، بصورت نیمه مایع و معمولاً یک یا دو بار در شبانه روز دفع می شود که این نوع مدفوع نیز نباید با مدفوع اسهالی اشتباه گردد
حس شنوایی
- هرگونه صدای غیر عادی که در گله وجود داشته باشد نشانه مسئله ای در گله است. وقتی که در سالن پرورش دما کم است، جوجه‌ها صدای مخصوص کوتاهی مانند جیر جیر کردن سر می‌دهند.هرگونه صدای غیر عادی که در گله وجود داشته باشد نشانه مسئله ای در گله است. وقتی که در سالن پرورش دما کم است، جوجه‌ها صدای مخصوص کوتاهی مانند جیر جیر کردن سر می‌دهند.
- بوسیله حس شنوایی می‌توان به وجود بیماری‌های تنفسی در گله پی برد، وجود عطسه، سرفه، صدای خِرخِر، و سوت کشیدن از بینی دلیل وجود بیماری‌های تنفسی در گله می‌باشد. اصولا با خاموش کردن تهویه (چند دقیقه) در ساعات تاریکی، بهتر می‌توان این علائم را شنید و بررسی کرد
حس چشایی
- مزه کردن آب تا حدودی سنگین بودن آب را نشان می‌دهد، همچنین چشیدن غذا کیفیت غذا را نشان می‌دهد. به خصوص چنانچه نمک آن زیاد باشد یا از پودر ماهی با کیفیت نامناسب استفاده شده باشد.
حس بویایی
بو کردن غذا و حس بوی غیر عادی در آن، بوی کپک در غذا، حس کردن بوی آمونیاک در سالن و سایر گازهای غیر عادی و خطرناک به وسیله بینی و حس بویایی تشخیص داده می‌شود. معمولاً در سالن پرورش آمونیاک نباید بلا فاصله بعد از ورود احساس شود. وجود آمونیاک در سالن می‌تواند دلیلی بر بد بودن تهویه و رطوبت زیاد بستر باشد.
حس لامسه
- چنانچه آب آشامیدنی لمس شود دمای زیاد و دمای کم آب را می‌توان حس نمود. اندازه خوراک، کیفیت بستر و تعیین رطوبت آنها و همچنین با لمس مرغ‌ها از هر نظر، به بسیاری از مسائل می‌توان پی برد.
توجـــه: بازدید شبانه و روزانه گله توسط تکنسین پرورش دهنده نباید به طور سرسری انجام گیرد، بلکه باید با دقت و حوصله کامل این کار صورت گیرد، در این مورد باید از تمام احساس پنج گانه استفاده کرد.
عوامل موثر بر رشد و نمو پرنده که یک تکنسین پرورش دهنده باید شناخت کامل از آنها داشته باشد در شکل زیر نشان داده شده است.
از دیگر وظایف تکنسین‌های واحدها پرورش جوجه گوشتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کنترل روزانه میزان مصرف دان، آب، دارو، سوخت در دوره پرورشی و ثبت این اطلاعات در سیستم نرم افزاری و دفتر یادداشت مربوطه.
* کنترل روزانه ارتفاع و کارایی سیستم تامین آب و دان و تنظیم ارتفاع آن ها متناسب با رشد جوجه ها.
* کنترل و بازرسی هوای سالن جهت کم بودن گازهای سمی موجود و میزان تهویه سالن، تمیزی دمپرها و عملکرد هواکش‌ها و هواده‌های (پنجره‌ها) سالن.
* بازبینی و بازرسی کیفیت بستر در نقاط مختلف سالن، رفع نقاط مرطوب و بررسی علل مرطوب شدن آن، تلاش در رفع سریع مواردی که سبب مرطوب شدن بستر می‌شوند از قبیل چکه کردن آبخوری‌ها، تراکم بالا، کیفیت آب آشامیدنی، جیره نامناسب رطوبت نسبی سالن، عملکرد مَه پاش‌ها و... .
* اطلاع از برنامه، نوع، روش و روزهای واکسیناسیون در گله و آمادگی لازم جهت انجام آن ها.
* بررسی عملکرد سیستم تامین حرارت سالن، هیتر جت‌ها از نظر صحت تولید گرما و حداقل تولید دود و گازهای سمی در سالن.
بررسی عملکرد سیستم تامین رطوبت سالن (مه پاش‌ها) تعداد و زاویه نازل‌ها، تمیز بودن فیلترها، مناسب بودن تایم تنظیم و فشار پاشش و اندازه قطرات تولیدی.
* نظارت بر صحت عملکرد سیستم اتوماسیون.
* نظارت بر عملکرد و تست تجهیزات اظطراری از قبیل ژنراتور تولید برق به صورت هفتگی، و مطمعن شدن از کارکرد صحیح آنها در مواقع بروز قطعی برق، (چک کردن آب، روغن و سوخت این ژنراتورها)، وجود کپسول‌های زد حریق در نقاط مختلف مزرعه و توجه به تاریخ انقضاء آن ها.
* نظارت بر برنامه نوری (ساعات روشنایی و خاموشی)، میزان نور سالن از نظر یکنواختی نور، شدت نور، زاویه تابش، تعداد لامپ‌ها و تعویض لامپ‌های سوخته.
مدیریت پرورش گله در طول روز، شب و فصول مختلف تفاوت‌هایی دارد، لذا انتظار می‌رود تکنسین پرورش دهنده با رعایت شرایط مطلوب سالن در این تغییرات فصلی، از هرگونه تغییر ناگهانی در سالن جلوگیری کند و نهایت تلاش خود را در حفظ آرامش گله به دور از هر گونه استرس به کار بندد.
شرایط محیطی پرورش و نحوه درک پرندگان
از آنجایی که حواس پرندگان با انسان‌ها تفاوت‌های قابل توجهی دارد، لذا بررسی شرایط محیط پرورشی بهتر است با آشنایی از نحوه درک پرندگان از این شرایط موجود، بررسی گردد.
بهتر است همیشه دما، رطوبت، گاز، نور و بقیه موارد با نشستن و هم سطح ارتفاع جوجه‌ها بررسی شوند، زیرا ارتفاع در میزان دما و گاز و شرایط محیطی تاثیر دارد. گازهای سمی به دلیل سنگین تر بودن در ارتفاع کم نزدیک به کف قرار می‌گیرند، لذا بررسی گازهای سمی هم ارتفاع با جوجه‌ها صورت گیرد. باید توجه داشت به دلیل قرارگیری ریه‌های پرندگان در نقاط نزدیک به سطح بدن و وجود کیسه‌های هوایی داخل بدن، عدم تحرک ریه‌ها در پرندگان سبب شده که در مقابل گرد و خاک، عفونت و گازهای سمی بسیار حساس و آسیب پذیرتر از انسان ها باشند.
پرندگان نور را چندین برابر نسبت به انسان‌ها با شدت بیشتری درک می‌کنند، لذا صرفاً با چشم نباید در مورد نور سالن قضاوت کرد، لذا استفاده از دستگا‌های لوکس متر و نحوه پراکندگی و تحرکات پرندگان در سالن بیانگر کافی و یکنواخت بودن نور در سالن می‌باشد.
پرندگان به دلیل پوشش پر و عدم وجود غدد عرق بر روی پوست خود و در سرعت‌های مختلف جریان هوا، دما را طور دیگری از آنچه دماسنج‌ها نمایش می‌دهند درک می‌کنند. همچنین پرندگان قدرت چشایی کمتری نسبت به انسان‌ها دارند.